Als u erfgenaam bent, moet u een beslissing nemen over het aanvaarden of verwerpen van de nalatenschap. Er zijn drie mogelijkheden:
- Erfenis zuiver aanvaarden
- Erfenis verwerpen
- Erfenis beneficiair aanvaarden
U kunt maar één keuze maken. Deze keuze is onherroepelijk en werkt terug tot het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap (het moment van overlijden). Er staat geen termijn in de wet voor het aanvaarden of verwerpen van de erfenis. De erfgenamen hoeven niet dezelfde keuze te uit te brengen. In de wet staat dat u de keuze voor aanvaarding of verwerping van de erfenis maakt door het afleggen van een verklaring ter griffie van de rechtbank, maar als u contact met ons opneemt kunnen wij deze verklaring voor u in orde maken. Vaak wordt gedacht dat dit binnen drie maanden na overlijden moet, maar deze termijn van drie maanden heeft betrekking op het recht van beraad. Tijdens dat beraad kan een schuldeiser zich niet verhalen op goederen van de nalatenschap.
Zuiver aanvaarden erfenis: erfenis aanvaarden zonder schulden
De meeste erfenissen worden zuiver aanvaard. U kunt de erfenis aanvaarden zonder notaris. Als u de nalatenschap zuiver aanvaard, vermengt uw eigen vermogen zich met het vermogen van de nalatenschap (los van de verdeling die moet plaatsvinden als er meerdere erfgenamen zijn). Het gevolg van de zuivere aanvaarding is dus dat een schuldeiser van de overledene zich ook op uw vermogen kan verhalen. Als de overledene geen schulden had en er geen schulden zijn van de nalatenschap, kunt u de nalatenschap zuiver aanvaarden. Als wel schulden tot de nalatenschap behoren, kunt u dus beter beneficiair aanvaarden. Tot de schulden van de nalatenschap kunnen ook de erfdelen (kindsdelen) of een legitieme portie behoren van kinderen van de eerder overleden echtgenoot of partner. In veel gevallen zijn deze vorderingen opeisbaar bij het overlijden van de langstlevende ouder.
Zuiver aanvaarden door handelen
In de wet staat dat een erfgenaam de nalatenschap zuiver aanvaardt wanneer hij zich ondubbelzinnig en zonder voorbehoud als een zuiver aanvaard hebbende erfgenaam gedraagt. Dat is het geval als de erfgenaam overeenkomsten aangaat strekkende tot vervreemding of bezwaring van goederen van de nalatenschap of deze op andere wijze aan het verhaal van schuldeisers onttrekt. Dit is niet van toepassing als u al eerder een keuze hebt gemaakt over het verwerpen of beneficiair aanvaarden van de nalatenschap. Een voorbeeld van het zuiver aanvaarden van de nalatenschap is het verkopen van de woning van de overledene. Als u foto’s tussen erfgenamen verdeeld, de koelkast leegruimt of een opeisbare vordering van de overledene alvast betaald om incassokosten te voorkomen, is dat geen daad met zuivere aanvaarding tot gevolg. Het wegdoen van waardeloze goederen is ook toegestaan. Dat kan handig zijn als sprake is van een huurwoning die snel moet worden ontruimd.
De omstandigheden van het geval
Het antwoord op de vraag of uit de gedragingen van een erfgenaam de bedoeling kan worden afgeleid de nalatenschap te aanvaarden, hangt af van de omstandigheden van het geval. Een bekend arrest in dit kader is het ‘Koperen Pan Arrest’. Op de dag van overlijden van erflaatster hebben de erfgenamen met hun partners een maaltijd genuttigd in een restaurant te Delft. Tijdens deze maaltijd is overleg gevoerd over de uitvaart. Eén van de erfgenamen heeft de rekening van het etentje voldaan door middel van betaling met de pinpas van erflaatster, die was gekoppeld aan een rekening waarvan zij en deze erfgenaam rekeninghouder waren. Kosten van het etentje: € 119,-. De Hoge Raad oordeelde dat dit etentje ter voorbereiding van de uitvaart erop gericht was de erflater een passende uitvaart te bezorgen. Het maken van redelijke kosten daarvoor ten laste van de nalatenschap kan dan niet worden aangemerkt als een daad van aanvaarding. Een ander voorbeeld in dit verband is het arrest van de Hoge Raad van 29 oktober 2021. In dit geval had een erfgenaam € 31,15 besteed aan gebak voor het personeel van het verzorgingstehuis en € 150,– aan cadeaubonnen voor de alfahulp, in opdracht van de erflater. Dat heeft geen zuivere aanvaarding tot gevolg. Ook oordeelde de Hoge Raad dat het (doen) afvoeren van (delen van) een inboedel van de erflater zonder reële economische waarde naar een kringloopwinkel of milieudepot niet worden aangemerkt als een daad van zuivere aanvaarding
Zuiver aanvaarden termijn
Er is geen termijn waarbinnen iemand een keuze moet maken om zuiver te aanvaarden. Wel is het zo dat als een erfgenaam zijn keuze nog niet heeft gedaan, de kantonrechter hem daarvoor op verzoek van een belanghebbende een termijn kan stellen. Deze termijn bedraagt bijvoorbeeld vier weken. De termijn gaat lopen als de beschikking door de gerechtsdeurwaarder aan de erfgenaam is betekend en de beschikking onder vermelding van deze betekening is ingeschreven in het boedelregister. Laat de erfgenaam de gestelde termijn verlopen zonder een keuze te maken, dan wordt hij geacht de nalatenschap zuiver te aanvaarden. Stilzitten kan dus leiden tot het aanvaarden van een nalatenschap, terwijl hiervoor al bleek dat bepaalde gedrag ook een zuivere aanvaarding met zich kan brengen.
Zuiver aanvaarden ongedaan maken
Het maken van een keuze is onherroepelijk. Als u de nalatenschap zuiver aanvaard, kunt u daarna niet meer verwerpen of beneficiair aanvaarden. Daarop bestaan uitzonderingen. Uitzondering 1 is dat een erfgenaam die na zuivere aanvaarding bekend wordt met een schuld van de nalatenschap die hij niet kende en ook niet behoorde te kennen, de kantonrechter kan verzoeken om alsnog beneficiair te aanvaarden. Het verzoek moet worden gedaan binnen drie maanden na de ontdekking van die schuld. Uitzondering 2 heeft betrekking op het geval dat een erfgenaam die al zuiver heeft aanvaard pas daarna bekend wordt met een uiterste wil (bijvoorbeeld een codicil) waardoor zijn erfdeel wordt verkleind of met een na zijn aanvaarding voorgevallen gebeurtenis waardoor zijn erfdeel is vergroot. Ook in deze gevallen geldt een termijn van drie maanden. Uitzondering 3 betreft de gevallen waarin de erfgenaam zuiver aanvaard, terwijl die handeling door bedreiging, door bedrog of door misbruik van omstandigheden is tot stand gekomen (art.3:44 lid 1 BW).
Beneficiair aanvaarden erfenis
U kunt de nalatenschap beneficiair aanvaarden. Dat wordt in de wet vaak ‘aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving’ genoemd. Het gevolg van het beneficiair aanvaarden is dat u als erfgenaam niet met uw eigen vermogen aansprakelijk bent voor de schulden van de nalatenschap. Er vindt geen vermenging plaats met het vermogen van de nalatenschap en uw eigen vermogen. Een ander gevolg van het beneficiair aanvaarden is dat de nalatenschap moet worden vereffend. Alle erfgenamen zijn vereffenaar; ook de erfgenamen die de nalatenschap zuiver hebben aanvaard.
Een erfgenaam die nog geen keuze heeft gedaan, wordt geacht beneficiair te aanvaarden wanneer een of meer zijner mede-erfgenamen door een verklaring beneficiair aanvaarden. Dit geldt niet als deze erfgenaam de nalatenschap alsnog zuiver aanvaardt of verwerpt binnen drie maanden nadat hij van die beneficiaire aanvaarding kennis heeft gekregen.
Wat moet u doen bij beneficiair aanvaarden
De vereffening van een nalatenschap brengt voor de erfgenamen een heel aantal verplichtingen met zich:
– als blijkt dat de schulden van de nalatenschap de baten overtreffen, moet u daarvan zo spoedig mogelijk mededeling doen aan de kantonrechter;
– u moet de nalatenschap als een goed vereffenaar beheren en vereffenen;
– u moet met bekwame spoed een boedelbeschrijving opmaken waarin de schulden van de nalatenschap zijn opgenomen en deze ten kantore van de boedelnotaris of ter griffie van de rechtbank neerleggen, ter inzage van de erfgenamen en de schuldeisers der nalatenschap;
– u moet de bekende schuldeisers van de nalatenschap oproepen om zich te melden en hun vordering in te dienen;
– u moet goederen van de nalatenschap te gelde maken om schulden te kunnen betalen;
– u moet een uitdelingslijst maken en de schuldeisers uitbetalen;
– na voltooiing van de vereffening moet u het overschot afgeven aan de erfgenamen.
Wat mag wel en niet bij beneficiair aanvaarden
Als u de nalatenschap beneficiair aanvaard, mag u niets van de bezittingen in eigendom nemen totdat u zeker weet dat alle schulden van de nalatenschap zijn voldaan. U mag wel daden van gewoon onderhoud en tot behoud van de goederen verrichten. Ook mag u in het algemeen daden die geen uitstel kunnen lijden verrichten.
Beneficiair aanvaarden nadelen
Het nadeel van het beneficiair aanvaarden van de nalatenschap is dat u de nalatenschap moet vereffenen. Dat kan een lastig proces zijn. Toch kan het heel verstandig zijn een nalatenschap beneficiair te aanvaarden, omdat u dan niet met uw eigen vermogen aansprakelijk bent voor schulden van de nalatenschap. Als er een tekort is, dan hoeft u deze schulden niet te betalen. Als er iets overblijft, deelt u mee in de erfenis.
Verwerpen erfenis
Als u de erfenis verwerpt, wordt u geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. De verwerping heeft diverse gevolgen. Allereerst geldt dat u niets erft: geen bezittingen en geen schulden. Een tweede gevolg is dat plaatsvervulling kan optreden. Als een testament is opgemaakt, dan is de vraag of plaatsvervulling optreedt afhankelijk van de inhoud van het testament. Wanneer geen testament is opgemaakt, dan bepaalt de wet dat de afstammelingen van een kind, broer, zuster, grootouder of overgrootouder bij plaatsvervulling worden geroepen. Als u dus verwerpt en kinderen heeft, dan erven uw kinderen in uw plaats. Als uw kind minderjarig is, heeft u toestemming van de kantonrechter nodig om de nalatenschap namens het kind te mogen verwerpen. Dat verzoek moet u als ouder indienen binnen drie maanden nadat uzelf verworpen hebt. Als u dat niet op tijd doet, dan geldt de nalatenschap als door de erfgenaam beneficiair aanvaard.
Als u een afstammeling bent en de nalatenschap verwerpt, kunt u alsnog uw legitieme portie opeisen en mogelijk gebruik maken van inkorting.
Een interessante uitspraak in het kader van verwerping is het vonnis van de kantonrechter van de rechtbank Zeeland-West-Brabant van 20 maart 2014. De kantonrechter gaf in die bepaalde omstandigheden toestemming om de nalatenschap te mogen verwerpen. Zo werd voorkomen dat het vermogen opging aan de eigen bijdrage voor de zorg.