Iedereen kan benoemd worden tot executeur, behalve zij die handelingsonbekwaam zijn, wiens goederen onder bewind zijn gesteld of degene die in staat van faillissement verkeren of ten aanzien van wie de WSNP van toepassing is verklaard. Wie in het testament benoemd is tot executeur, kan zijn benoeming aanvaarden. Vanaf dat moment is hij de executeur. Iemand kan zijn benoeming ook niet aanvaarden en bedankt voor de functie. De aanvaarding van een benoeming tot executeur is vormvrij. De kracht van executele zit in het feit dat bij de afwikkeling van de nalatenschap (en mogelijk de wijze waarop de begrafenis dient te geschieden) de macht wordt geconcentreerd in handen van in dit geval één persoon; de vertrouwenspersoon van erflater. Door de concentratie van die macht is de executeur in ieder geval bevoegd tot beheer met uitsluiting van de overige erfgenamen. Door dit privatieve beheer is het de bedoeling van de wetgever geweest om impasses met betrekking tot de boedelafwikkeling te voorkomen.
Het is mogelijk om meerdere executeurs te benoemen. Zijn er twee of meer executeurs, dan kan ieder van hen alle werkzaamheden alleen verrichten tenzij uit het testament anders blijkt. Afhankelijk van het testament kan een executeur een of meer andere executeurs aan zich toevoegen of in zijn plaats stellen. Soms is de kantonrechter bevoegd op verzoek van een belanghebbende een vervanger te benoemen als de executeur komt te ontbreken.
De executeur kan ook een erfgenaam zijn.
Ik ben executeur-testamentair
U bent benoemd tot executeur. Als u de executeur zijn benoeming heeft aanvaard, begint uw takenpakket. Afhankelijk van de inhoud van het testament kan uw eerste taak het verzorgen van de uitvaart van de erflater zijn. Een uitvaartexecuteur wordt ook wel de executeur met één ster genoemd.
Een tweede en zeer belangrijke taak is dat u als de executeur wordt belast met het beheer van de nalatenschap (de executeur met twee sterren). De executeur aan wie het bezit van de goederen van de nalatenschap is toegekend en die is aangesteld tot beredderaar van de boedel, is bevoegd met uitsluiting van anderen het beheer over de goederen van de nalatenschap te voeren. Op grond van deze bevoegdheid mag u het beheer naar eigen inzicht voeren en de keuzes maken die u ten behoeve van dat beheer geraden voorkomen. Daarbij moet u wel de zorg van een goed executeur moet betrachten. Voor de aan het beheer te ontlenen bevoegdheden kan aansluiting worden gezocht bij art. 3:170 lid 2 BW, volgens welke bepaling onder beheer begrepen zijn alle handelingen die voor de normale exploitatie van het goed dienstig kunnen zijn. Dit beheer omvat ook daden van beschikking die door een normale exploitatie van het goed worden gevorderd. Op grond van deze beheersbevoegdheid kunt u als de executeur derhalve bevoegd zijn tot verkoop van onder zijn beheer vallende goederen.
Dat verkopen van goederen mag u als executeur ook doen om, voor zover dit nodig is, voor de tot uw taak behorende voldoening van schulden der nalatenschap en de nakoming van de aan u opgelegde lasten. De executeur treedt (tenzij uit het testament anders blijkt) over de keuze van welke goederen hij verkoopt om schulden te voldoen zoveel mogelijk in overleg met de erfgenamen. Dat zijn dus twee nieuwe taken van de executeur: het nakomen van opgelegde lasten en het voldoen van (opeisbare) schulden van de nalatenschap. Tot de schulden van de nalatenschap behoren onder andere de legaten en de legitieme portie.
Een volgende taak van u als executeur is dat u met bekwame spoed een boedelbeschrijving moet maken van de nalatenschap. Deze boedelbeschrijving vermeld ook een voorlopige staat van de schulden der nalatenschap. Als de executeur bekend is met schuldeisers, dan moet hij deze schuldeisers benaderen om hen in de gelegenheid te stellen tot indiening van hun vorderingen bij de executeur.
Een volgende belangrijke taak is dat de executeur verplicht is de aangifte erfbelasting in te dienen (art. 47 IW 1990). Dat moet u doen binnen acht maanden na het overlijden van de erflater.
Tot slot moet u als executeur aan een erfgenaam alle door deze gewenste inlichtingen omtrent de uitoefening van uw taak geven.
Vorenstaande is een heel beknopte handleiding voor de executeur-testamentair. Neem voor meer informatie vrijblijvend contact op.
Wat mag een executeur niet
Een executeur mag behoorlijk veel, maar niet alles. Zo mag een executeur de nalatenschap niet verdelen. Die verdeling moeten de erfgenamen zelf realiseren. Een executeur dient het belang van de erflater en vertegenwoordigt de erfgenamen. Dat brengt met zich dat de executeur niet in eigen belang moet handelen. Een executeur mag niet zomaar goederen van de nalatenschap verkopen. Zoals hiervoor al bleek, mag dat alleen in het kader van een zorgvuldig beheer of om met de verkoopopbrengst opeisbare schulden te voldoen. Een executeur mag niet beschikken over het geld van de nalatenschap. Dat kan zelfs reden zijn voor ontslag van de executeur. Dat blijkt uit het arrest van het gerechtshof Den Haag van 6 februari 2019: het Hof neemt daarbij in het bijzonder nog in aanmerking dat het enkele feit dat appellant in zijn hoedanigheid als executeur zonder medeweten van de andere erfgenamen een bedrag van € 250.000,- aan zichzelf heeft overgemaakt een gewichtige reden voor ontslag oplevert.
Executeur-afwikkelingsbewindvoerder
Behalve voornoemde taken kan de erflater in het testament bepalen dat de bevoegdheden en verplichtingen van de bewindvoerder worden uitgebreid met een afwikkelingsbewind (de executeur met drie sterren). Een dergelijke benoeming heeft als doel een vlotte afwikkeling van de nalatenschap. Vaak wordt aan een executeur-afwikkelingsbewindvoerder de bevoegdheid gegeven de nalatenschap naar eigen inzicht te verdelen. Een executeur-afwikkelingsbewindvoerder kan ook benoemd worden met het oog op de vereffening van een huwelijksgemeenschap waarin de nalatenschap is begrepen of de vereffening van gemeenschappelijke goederen. Een executeur-afwikkelingsbewindvoerder kan ook een handig instrument zijn met het oog op de quasi-wettelijke verdeling. De executeur mag dan handelen alsof de wettelijke verdeling van toepassing is, terwijl de erflater in het testament allerlei aanpassing kan doen aan de daadwerkelijke wettelijke verdeling. Ook wordt op deze manier de drie maanden termijn om de wettelijke verdeling eventueel ongedaan te maken omzeild.
Loon executeur
Tenzij in het testament iets anders is bepaald, heeft de executeur, of als er meer dan één executeur is, hun tezamen, recht op een loon van 1% van de waarde van het vermogen van de erflater op diens sterfdag. In het testament kan bepaald zijn dat de executeur recht heeft op een uurloon. Op grond van onvoorziene omstandigheden kan de kantonrechter, hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de executeur, van de rechthebbende voor bepaalde of voor onbepaalde tijd de beloning anders regelen dan bij de uiterste wil of de wet is aangegeven.
Einde van de taak en einde van het beheer
Als de executeur zijn werkzaamheden heeft voltooid, eindigt zijn taak. Een executeur die zijn taak, met het oog waarop hem het beheer was opgedragen, heeft volgebracht, is bevoegd zijn beheer te beëindigen door de goederen ter beschikking van de erfgenamen te stellen. Hieruit blijkt dat indien de executeur zijn taak heeft voltooid, het beheer niet automatisch eindigt. Dat beheer moet dus worden overgedragen aan de erfgenamen. Een executeur wiens bevoegdheid tot beheer van de nalatenschap is geëindigd, is verplicht aan degene die na hem tot het beheer bevoegd is, rekening en verantwoording af te leggen.
Indien de executeur is benoemd en erfgenaam de nalatenschap beneficiair aanvaard, dan moet de nalatenschap worden vereffend. De erfgenaam wordt dan de vereffenaar en daarmee eindigt de taak van de executeur van rechtswege. Dat is anders indien de executeur kan aantonen dat de waarde van de goederen van de nalatenschap ruimschoots toereikeind is om de schulden van de nalatenschap te voldoen. Dit wordt de ruimschootsverklaring genoemd. De executeur kan door deze verklaring gewoon in functie blijven, ook al is de nalatenschap dus beneficiair aanvaard.
Wat als de executeur zijn werk niet doet? Ontslag executeur
Als u als erfgenaam wordt geconfronteerd met een executeur die zijn werk niet goed of tijdig verricht, kunt u de kantonrechter mogelijk verzoeken de executeur te ontslaan. Als u aanspraak maakt op uw legitieme portie, kunt u geen ontslagverzoek indienen.
Uit de wet blijkt dat een ontslagverzoek kan worden ingediend als sprake is van gewichtige redenen. De wet meldt echter niet wat deze gewichtige redenen dan kunnen of moeten zijn.
Het begrip ‘gewichtige reden’ dient casuïstisch te worden beoordeeld: afhankelijk van de bijzonderheden van de individuele zaak kan dit begrip op verschillende manieren worden geïnterpreteerd c.q. van toepassing zijn. Deze gewichtige redenen zijn ingekleurd door de rechtspraak. Gewichtige redenen kunnen gelegen zijn in (1) het tekortschieten van de executeur in de nakoming van zijn verplichtingen en (2) indien sprake is van een wantrouwen dat niet van enige grond is ontbloot.
Met gewichtige redenen in de zin van tekortschieten in de nakoming van verplichtingen wordt bedoeld de situatie dat de executeur in ernstige mate tekortschiet in de nakoming van zijn verplichtingen. Hieronder vallen niet alleen zijn wettelijke taken maar ook de testamentaire lasten die de erflater de executeur ex art. 4:144 lid 1 BW heeft opgedragen. Dat het tekortgeschoten van de executeur in de nakoming van zijn verplichtingen gewichtige redenen voor ontslag kan leveren, wordt onder meer geoordeeld in de uitspraken van rechtbank Noord-Holland d.d. 13 juni 2018 (ECLI:NL:RBNHO:2018:4671), Hof Den Haag d.d. 2 december 2015 (ECLI:NL:GHDHA:2015:3864) en Hof Den Haag d.d. 12 augustus 2015, ECLI:NL:GHDHA:2015:2523).Van een executeur mag in het kader van de executele verwacht worden dat deze onverplicht opening van zaken geeft en inlichtingen verstrekt, zulks mede om eventueel wantrouwen weg te nemen. Doet hij dit niet en zit hij te lang stil, dan kan dat evenzo gewichtige redenen voor ontslag opleveren (zie ook Hof Den Bosch d.d. 21 november 2006, ECLI:NL:GHSHE:2006:AZ4506). Indien een executeur tekortschiet in de van hem te vergen zorg, kan dat tot aansprakelijkheid van de executeur leiden (zie o.a. rechtbank Amsterdam 27 juli 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:4704 en HR 21 november 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD5985).
Van gewichtige redenen is echter ook sprake ‘indien, alle omstandigheden in aanmerking genomen, redelijkerwijs van één of meer van de erfgenamen niet langer kan worden gevergd dat de nalatenschap waarin zij of hij deelgenoot is nog langer wordt beheerd door de aangewezen executeur’ (Hof Den Bosch d.d. 21 november 2006, ECLI:NL:GHSHE:2006:AZ4506). Dit Hof overweegt in genoemd arrest dat er geen aanwijzing bestaat dat de wetgever (ernstig, gemeend en op feiten gestoeld) wantrouwen van een of meer erven jegens de executeur als grond voor gewichtige redenen heeft willen uitsluiten. Het wantrouwen en de daarmee samenhangende vertrouwensbreuk dient van voldoende omvang en gewicht te zijn, langdurig aan de gang en niet aanstonds van grond ontbloot te zijn. Uit vaste jurisprudentie blijkt dat gebrek aan vertrouwen de vervulling van de taken van de executeur belemmert, wat gewichtige redenen voor ontslag kan opleveren (zie onder meer rechtbank Leeuwarden d.d. 10 oktober 2003, ECLI:NL:RBLEE:2003:AO3411en rechtbank Leeuwarden d.d. 6 februari 2007, LJN AZ7901 en rechtbank Utrecht d.d. 23 februari 2010, ECLI:NL:RBUTR:2010:BL5992 en Hof Den Haag d.d. 21 september 2010, ECLI:NL:GHSGR:2010:BN7952 en rechtbank Limburg d.d. 23 mei 2013, ECLI:NL:RBLIM:2013:CA0962).
Het is soms lastig om de grens aan te geven van moeilijkheden, wrijvingen en wantouwen enerzijds en een ernstig wantrouwen dat reden geeft voor ontslag anderzijds. Daarover oordeelde het gerechtshof ’s-Hertogenbosch in het arrest van 21 november 2006 (ECLI:NL:GHSHE:2006:AZ4506):
“Moeilijkheden, wrijvingen en wantouwen zal, zoals [A.] opmerkt, de executeur wel vaker ontmoeten en daarin kan geen grond voor haar ontslag zijn gelegen. Het hof is evenwel van oordeel dat het tot de taken van de executeur behoort deze aspecten binnen zodanige grenzen te houden dat afwikkeling van de nalatenschap binnen afzienbare tijd mogelijk is.”
Of u de executeur kunt laten ontslaan, hangt dus af van alle omstandigheden van het geval. Er moet in ieder geval sprake zijn van gewichtige redenen die gelegen zijn in (1) het tekortschieten van de executeur in de nakoming van zijn verplichtingen of (2) indien sprake is van een wantrouwen dat niet van enige grond is ontbloot. Neem vrijblijvend contact op om de mogelijkheden te bespreken.