In sommige gevallen kan een erfgenaam geen aanspraak maken op de erfenis. Dat is het geval als de erfgenaam onwaardig is om te erven. Onwaardigheid heeft niet alleen betrekking op een erfgenaam, maar geldt ook voor iemand die een legaat of een voordeel op grond van een last krijgt. Van rechtswege zijn onwaardig om uit een nalatenschap voordeel te trekken:
- hij die onherroepelijk veroordeeld is ter zake dat hij de overledene heeft omgebracht, heeft getracht hem om te brengen, dat feit heeft voorbereid of daaraan heeft deelgenomen;
- hij die onherroepelijk veroordeeld is wegens een opzettelijk tegen de erflater gepleegd misdrijf waarop naar de Nederlandse wettelijke omschrijving een vrijheidsstraf is gesteld met een maximum van ten minste vier jaren, dan wel wegens poging tot, voorbereiding van, of deelneming aan een dergelijk misdrijf;
- hij van wie bij onherroepelijke rechterlijke uitspraak is vastgesteld dat hij tegen de erflater lasterlijk een beschuldiging van een misdrijf heeft ingebracht, waarop naar de Nederlandse wettelijke omschrijving een vrijheidsstraf met een maximum van ten minste vier jaren is gesteld;
- hij die de overledene door een feitelijkheid of door bedreiging met een feitelijkheid heeft gedwongen of belet een uiterste wilsbeschikking te maken;
- hij die de uiterste wil van de overledene heeft verduisterd, vernietigd of vervalst.
Een onwaardigheid vervalt, wanneer de erflater aan de onwaardige op ondubbelzinnige wijze zijn gedraging heeft vergeven.
Een bekende zaak waarin onwaardigheid speelde, is de zaak van de gifmoord. In die zaak werd Yvon K. verdacht van moord op Grinwis. Yvon en Grinwis hadden net een paar maanden een relatie. De vrouw van Grinwis, Mia, was kort daarvoor overleden nadat zij een tijdje ziek was geweest en door Yvon was verzorgd. Na het overlijden van Mia kregen Yvon en Grinwis een relatie. Grinwis had zijn zaak verkocht en had daarom veel geld tot zijn beschikking. Hij wees Yvon meteen aan tot zijn enig erfgenaam. Al snel stierf Grinwis en dat was heel plotseling. Uit politieonderzoek bleek dat Grinwis was vergiftigd en Yvon werd verdacht van het vergiftigen. De vraag is of zij nu wel de miljoenen van Grinwis kan erven? Normaal gesproken is Yvon onwaardig als bij onherroepelijk vonnis strafrechtelijk is bewezen dat zij Grinwis heeft omgebracht en zij strafbaar is voor het vergiftigen van Grinwis. Twee dagen voordat de rechtbank zich zou uitspreken over de vraag of Yvon schuldig was, pleegde zij zelfmoord. Er is dus geen uitspraak gedaan door de rechtbank over de vraag of Yvon schuldig was aan moord. Aan de vereisten van onwaardigheid (onherroepelijk vonnis, bewijs voor moord en strafbaarheid) is dus niet voldaan. Zij is dus niet onwaardig. Zij erft normaal gesproken al het vermogen van Grinwis, terwijl de nabestaanden van Grinwis niets erven. In een civielrechtelijke procedure zal moeten blijken of Yvon inderdaad kan erven van Grinwis. Uit bepaalde uitspraken blijkt dat iemand soms toch onwaardig is, ook al is geen straf uitgesproken. Aan het vereiste van strafbaarheid is dan niet voldaan. Het hof legt onwaardigheid uit in verhouding tot het EVRM. Daarin is bepaald dat mensen recht hebben op de bescherming van familieleven. Het erfrecht is nauw verbonden met het familieleven. Volgens het hof is het gezien de bijzondere omstandigheden van deze zaak niet vereist dat de eis van een strafrechtelijke veroordeling om van onwaardigheid te kunnen spreken van toepassing moet blijven. Het gevolg daarvan is dat de man waarvan vaststaat dat hij zijn vrouw om het leven had gebracht alsnog onwaardig is om uit haar nalatenschap voordeel te trekken en dat hij dus niet haar erfgenaam is.
De gehele uitspraak is hier te lezen. Mogelijk dat ook in het geval van Yvon nog onwaardigheid zal worden uitgesproken hoewel dus niet is voldaan aan alle wettelijke vereisten.